İlçenin Güney Batı yönünde; İlçe Merkezine 3 km mesafede İrezler Camii ve türbesi bulunmaktadır. İrezler camisinin yapım tarihi tüm araştırmalara rağmen tespit edilememiştir. Camii bitişiğinde bulunan türbede Hz. Resulullah’ın 22. batın torunlarının mezarları bulunmaktadır.
Restorasyon masrafının tamamı Demircili hayırsever hemşerilerimizin katkılarıyla yapılmıştır. Bu mezarlarda üç kardeş olan Seyit Hüseyin Reis, Seyit Hasan Reis, Seyit Muhura Reis yatmaktadır. Bu zatların miladi 1484 – 1534 yılları arasında yaşadıkları rivayet edilmektedir. Şu an stabilize olan 3 km’lik yolun asfaltlanması çalışmaları devam etmektedir. Restorasyonu tamamlanan camiin misafirhane inşaatı ve çevre düzenleme çalışmalarına devam edilmektedir.
Kültür Bakanlığı İzmir 2 numaralı Kültür ve tabiat varlıklarını koruma kurulunun 30.04.1997-6717 sayı ve tarihli oturumunda korunması gerekli Kültür varlığı olarak tesciline karar verilmiştir.
DELİKYAR
Çataloluk Köyünün güneyinde kalan ve şimdiki Salihli- Demirci yolunun Güveli Köyü kısmından kolayca görülebilen bir mağara yerleşimidir. Çataloluk Köyü sınırlarının içinde kalan mağaranın giriş kapısına otomobil ile yaklaşmak mümkün değildir. Bu tip yerleşimlerde olduğu gibi giriş güney kısmındandır. Kuzeye kapalı olarak kayalara oyulmuştur. Doğal afetler sonucu Delikyar'ın büyük bir kısmı yıkılmış olmakla birlikte, görülmeye değer derecede sağlam kısmı da bulunmaktadır.
Çataloluk Köyünün güneyinde kalan ve şimdiki Salihli- Demirci yolunun Güveli Köyü kısmından kolayca görülebilen bir mağara yerleşimidir. Çataloluk Köyü sınırlarının içinde kalan mağaranın giriş kapısına otomobil ile yaklaşmak mümkün değildir. Bu tip yerleşimlerde olduğu gibi giriş güney kısmındandır. Kuzeye kapalı olarak kayalara oyulmuştur. Doğal afetler sonucu Delikyar'ın büyük bir kısmı yıkılmış olmakla birlikte, görülmeye değer derecede sağlam kısmı da bulunmaktadır.
Define avcılarından da Delikyar payını almıştır. Bu tip eski yerleşim yerlerinin hepsi için olduğu gibi burası için de define masalları uydurulmuş ve tarihi servetlerimiz yıkıma uğratılmıştır. Delikyar, güneybatı kısmında kalan Kral Tepesi ile bir bütünlük arz eder. Delikyar ile Kral Tepesi arasında uzanan kayalar üzerinde mağaralara ve kral mezarlarına rastlamak mümkündür.
Deprem sonucu Delikyar’ın asıl giriş kısmı kapanmış olup, yıkılan kayaların arasından sağlam kısma girmek çok güçtür. İçeriye girince insanın ürpermemesi ve hatta hayret etmemesi mümkün değildir. Binlerce yıl öncesinin izlerini görürken, mağaranın yeni sahiplerinden olan yarasalar da, mağaralarına sahip çıkma telaşına kapılmaktadırlar. Giriş kapısından sonra doğu-batı istikametine uzanan bir koridor, doğu yönüne uzanan koridor üzerinde yer alan alt kat ile üst katı birbirine bağlayan bir merdiven yer almaktadır. Yani dubleks (iç merdivenle birbirine bağlı iki katlı) bir ev görünümündedir. Koridorun güney kısmında ışıklandırma, savunma ve gözetleme delikleri ya da pencereleri, kuzey kısmında odalar ve salonlar vardır. Alt katta oda şeklinde beş bölüm, üst katta da oda şeklinde onlarca bölüm vardır. Bunlar Delikyar’ın sağlam kalan kısımları için geçerlidir. Çöken alanlar dikkate alınırsa oda sayısının daha fazla olabileceği söylenebilir. Oda yüksekliği yaklaşık 180 ile 200 cm. arasındadır.
Üst katın doğu kısmındaki odaların merkezinde kalan ve antre olarak nitelenebilecek kısımda, birbiri ile simetrik üç haç bulunmaktadır. Bu da, mağaranın milattan sonra kurulmuş Hıristiyan toplumlarınca kullanıldığını göstermektedir.
Oda içlerinde kayalara oyulmuş raflar, aydınlatma aracı konabilecek kısımlar, yıkanma ve dışkı atmaya uygun bölümler vardır. Mağaranın yıkılmış olan batı kısmında merdivenlerle inilen ve köylülerin su yolu olduğunu, önceden açık iken depremler ve seller sonucu dolduğunu, Demirci Çayına veya Meyhadı Çeşmesi’ne ulaştığını söyledikleri bir tünel vardır. Bu tip mağaraların ve kalelerin suya açılan ve düşmandan kaçmaya yarayan gizli bir yollarının bulunması gelenektendir. Düşmanlar tarafından bu yerleşim yerleri kuşatıldıkları zaman bu gizli yollarla içeriye su ve malzeme taşınır veya oradan gizlice kaçılır.
Çöküntüye uğramış alanda içi horasan ile sıvanmış büyükçe bir havuz bulunmaktadır. Köylülerin berber dükkanı adını verdikleri kısım, kaya mezarlarını hatırlatmaktadır. Bu kısmın yan tarafında pişmiş tuğladan yapılmış fırına benzeyen bir yapı daha vardır. Son yapı kayaya oyma biçiminde yapılmamıştır.
Kral Tepesi, köylülerin Hisar dedikleri ve çevreye hakim bir konumda bulunan yerleşim yerinde de, bina ve kale kalıntıları ile mağaralar yer almaktadır. Kral Tepesi’nin (Kalesi) kuzey doğu kısmındaki mezarlık, bugün tarla haline gelmiştir. Kral Tepesi’ne giriş sadece kuzeyden yapılabilir. Diğer kısımlar doğal bir savunmaya sahiptir, kaya diklikleri bulunmaktadır .
Çataloluk Köyü sınırları içindeki Delik Yar, Kral Tepesi, Çataloluk-Güveli sınırındaki Güveli Köyünün kuzeyindeki Ambar Yarı ve Güveli’nin güney batısındaki Ambarlar birbirlerini görmektedir. Vadiye hakim konumdadırlar. Delik Yar ve Kral Tepesi yerleşim yeri görüntüsü çizerken, Ambar Yarları müstahkem bir mevki gibi görünmektedir.
Delik Yar, Kral Tepesi ve Ambar Yarı’ndan, ateş ile Şelekler Köyünün üzerindeki tepeye, Nasuh Baba Tepesine, oradan da ışıkla yani ateş ile Sart’a haber ulaştırıldığı, işaret verildiği iddia edilmektedir . Bu iddia, bu tepelerin Sart’tan görülebilecek durumda olması dolayısıyla makul ve mantıklı görülebilir.
UZUN YAYLA MAĞARALARI
Demirci Dağı’nın Laz Değirmeni mevkiinin güneye bakan tarafındadır. İçerisine ışıksız girilemeyen, dar fakat gittikçe genişleyen bir koridor biçimindedir. Depremler sonucu dehlizleri kapanan, sağa sola bir labirent gibi ayrılan yaklaşık 10 km. uzunluğunda dehlizlerin mevcut olduğu söylenmektedir. Giriş tarafının tavanlarında görülen fresk motiflerinden de anlaşıldığı gibi, bu motifler ustaca yapılmış bir manzarayı sergilemektedir. Bu mağara, mağara devrinin sona ermesiyle önemini kaybetmiş ve kaderine terk edilmiştir.
PAMUKKAYA MAĞARALARI
Ağzı yumuşak ve tortul kütlelerden oyulmuş 2 metre yükseklikte girişi vardır. Dehlizlerin yüksekliği bazen 1, bazen de 2–3 metredir. Mağaranın bir kolunun Uzun Yayla Mağarası ile birleştiği de söylenmekte olup, yine derinliklerine inilememektedir.
FADILLI
Danişmentlerle Minnetler Köyü arasında yüksek bir tepe üzerinde olup, her iki köyden de dev bir kaya parçası olarak görülmektedir. Yaklaşık bir dönüm alanı kaplayan ve beş katlı bir bina yüksekliğinde olan kayanın altında setler ve su sarnıçları vardır. Bu sarnıçların derinliği hala bilinmemektedir. Her katının ayrı bir özellik taşıdığı Fadıllı Sarnıç Mağaraları, deprem nedeniyle sırrı hala çözülemeyen esrarengiz bir mağaradır. İçinde lahitler, mermerden yapılmış ağızları açık bir takım sandıklar olduğu zannedilmektedir.
KRAL SARAYI VE KALESİ
Demirci Çayı Vadisi ile Demirci ve Demirköprü Barajına hakim bir noktadadır. Burada kayalarla oyulmuş merdivenler ve yine kayalardan yapılmış mumya mezarları harabelerine rastlanır. Delikyar kayasının dibinden batıya doğru gidildiğinde üç ayrı mağara daha görülür. Yine kalenin batı yönüne doğru gidildiğinde küçük bir tepe üzerinde MİDAS’ın mezar yerine rastlanır. Öte yandan bu kale içerinde görülen mumya mezarları Anadolu medeniyetlerinde görülmeyen tiptedir. Etiler’in Mısır’a giderek orada gördükleri bu mezar usulünü Anadolu’ya getirerek kullanmış oldukları tahmin edilmektedir.
SİDAS ŞEHRİ
İcikler’e 5, Borlu’ya 18, Demirci’ye 75 km. uzaklıktadır. Sidas harabelerini ilk defa İngiliz Arkeolog Hamilton bulmuş, 1832 yılında bu tarih hazinesini tüm dünyaya Texier duyurmuştur. Sidas şehri tepelerden inen erezyon nedeniyle dolmuş, günümüzde çok az kısmı toprak üzerinde kalmıştır.
AYA-ANE ÇEŞMESİ
Halk arasında hala aynı adla bilinmektedir. Sevinçler mezarlığını 1 km. geçince taş yalaklı, tipik bir Bizans çeşmesi olarak orijinal kemerli büyük taşlardan yapılı olduğu gibi durmaktadır.
ESKİ HAMAM
Çomaklılar bayırında Romalılardan kalma olan büyük hamam (Gimnazyum)’ın kısmen ayakta duran kalıntıları, kırmızı klasik tuğlalardan yapılmıştır. Kalıntılarından zamanının modern bir hamamı olduğu anlaşılmaktadır.
DEMİRCİ TANITIM VİDEOSU: http://www.youtube.com/watch?v=GszuTkdmPHE
Deprem sonucu Delikyar’ın asıl giriş kısmı kapanmış olup, yıkılan kayaların arasından sağlam kısma girmek çok güçtür. İçeriye girince insanın ürpermemesi ve hatta hayret etmemesi mümkün değildir. Binlerce yıl öncesinin izlerini görürken, mağaranın yeni sahiplerinden olan yarasalar da, mağaralarına sahip çıkma telaşına kapılmaktadırlar. Giriş kapısından sonra doğu-batı istikametine uzanan bir koridor, doğu yönüne uzanan koridor üzerinde yer alan alt kat ile üst katı birbirine bağlayan bir merdiven yer almaktadır. Yani dubleks (iç merdivenle birbirine bağlı iki katlı) bir ev görünümündedir. Koridorun güney kısmında ışıklandırma, savunma ve gözetleme delikleri ya da pencereleri, kuzey kısmında odalar ve salonlar vardır. Alt katta oda şeklinde beş bölüm, üst katta da oda şeklinde onlarca bölüm vardır. Bunlar Delikyar’ın sağlam kalan kısımları için geçerlidir. Çöken alanlar dikkate alınırsa oda sayısının daha fazla olabileceği söylenebilir. Oda yüksekliği yaklaşık 180 ile 200 cm. arasındadır.
Üst katın doğu kısmındaki odaların merkezinde kalan ve antre olarak nitelenebilecek kısımda, birbiri ile simetrik üç haç bulunmaktadır. Bu da, mağaranın milattan sonra kurulmuş Hıristiyan toplumlarınca kullanıldığını göstermektedir.
Oda içlerinde kayalara oyulmuş raflar, aydınlatma aracı konabilecek kısımlar, yıkanma ve dışkı atmaya uygun bölümler vardır. Mağaranın yıkılmış olan batı kısmında merdivenlerle inilen ve köylülerin su yolu olduğunu, önceden açık iken depremler ve seller sonucu dolduğunu, Demirci Çayına veya Meyhadı Çeşmesi’ne ulaştığını söyledikleri bir tünel vardır. Bu tip mağaraların ve kalelerin suya açılan ve düşmandan kaçmaya yarayan gizli bir yollarının bulunması gelenektendir. Düşmanlar tarafından bu yerleşim yerleri kuşatıldıkları zaman bu gizli yollarla içeriye su ve malzeme taşınır veya oradan gizlice kaçılır.
Çöküntüye uğramış alanda içi horasan ile sıvanmış büyükçe bir havuz bulunmaktadır. Köylülerin berber dükkanı adını verdikleri kısım, kaya mezarlarını hatırlatmaktadır. Bu kısmın yan tarafında pişmiş tuğladan yapılmış fırına benzeyen bir yapı daha vardır. Son yapı kayaya oyma biçiminde yapılmamıştır.
Kral Tepesi, köylülerin Hisar dedikleri ve çevreye hakim bir konumda bulunan yerleşim yerinde de, bina ve kale kalıntıları ile mağaralar yer almaktadır. Kral Tepesi’nin (Kalesi) kuzey doğu kısmındaki mezarlık, bugün tarla haline gelmiştir. Kral Tepesi’ne giriş sadece kuzeyden yapılabilir. Diğer kısımlar doğal bir savunmaya sahiptir, kaya diklikleri bulunmaktadır .
Çataloluk Köyü sınırları içindeki Delik Yar, Kral Tepesi, Çataloluk-Güveli sınırındaki Güveli Köyünün kuzeyindeki Ambar Yarı ve Güveli’nin güney batısındaki Ambarlar birbirlerini görmektedir. Vadiye hakim konumdadırlar. Delik Yar ve Kral Tepesi yerleşim yeri görüntüsü çizerken, Ambar Yarları müstahkem bir mevki gibi görünmektedir.
Delik Yar, Kral Tepesi ve Ambar Yarı’ndan, ateş ile Şelekler Köyünün üzerindeki tepeye, Nasuh Baba Tepesine, oradan da ışıkla yani ateş ile Sart’a haber ulaştırıldığı, işaret verildiği iddia edilmektedir . Bu iddia, bu tepelerin Sart’tan görülebilecek durumda olması dolayısıyla makul ve mantıklı görülebilir.
UZUN YAYLA MAĞARALARI
Demirci Dağı’nın Laz Değirmeni mevkiinin güneye bakan tarafındadır. İçerisine ışıksız girilemeyen, dar fakat gittikçe genişleyen bir koridor biçimindedir. Depremler sonucu dehlizleri kapanan, sağa sola bir labirent gibi ayrılan yaklaşık 10 km. uzunluğunda dehlizlerin mevcut olduğu söylenmektedir. Giriş tarafının tavanlarında görülen fresk motiflerinden de anlaşıldığı gibi, bu motifler ustaca yapılmış bir manzarayı sergilemektedir. Bu mağara, mağara devrinin sona ermesiyle önemini kaybetmiş ve kaderine terk edilmiştir.
PAMUKKAYA MAĞARALARI
Ağzı yumuşak ve tortul kütlelerden oyulmuş 2 metre yükseklikte girişi vardır. Dehlizlerin yüksekliği bazen 1, bazen de 2–3 metredir. Mağaranın bir kolunun Uzun Yayla Mağarası ile birleştiği de söylenmekte olup, yine derinliklerine inilememektedir.
FADILLI
Danişmentlerle Minnetler Köyü arasında yüksek bir tepe üzerinde olup, her iki köyden de dev bir kaya parçası olarak görülmektedir. Yaklaşık bir dönüm alanı kaplayan ve beş katlı bir bina yüksekliğinde olan kayanın altında setler ve su sarnıçları vardır. Bu sarnıçların derinliği hala bilinmemektedir. Her katının ayrı bir özellik taşıdığı Fadıllı Sarnıç Mağaraları, deprem nedeniyle sırrı hala çözülemeyen esrarengiz bir mağaradır. İçinde lahitler, mermerden yapılmış ağızları açık bir takım sandıklar olduğu zannedilmektedir.
KRAL SARAYI VE KALESİ
Demirci Çayı Vadisi ile Demirci ve Demirköprü Barajına hakim bir noktadadır. Burada kayalarla oyulmuş merdivenler ve yine kayalardan yapılmış mumya mezarları harabelerine rastlanır. Delikyar kayasının dibinden batıya doğru gidildiğinde üç ayrı mağara daha görülür. Yine kalenin batı yönüne doğru gidildiğinde küçük bir tepe üzerinde MİDAS’ın mezar yerine rastlanır. Öte yandan bu kale içerinde görülen mumya mezarları Anadolu medeniyetlerinde görülmeyen tiptedir. Etiler’in Mısır’a giderek orada gördükleri bu mezar usulünü Anadolu’ya getirerek kullanmış oldukları tahmin edilmektedir.
SİDAS ŞEHRİ
İcikler’e 5, Borlu’ya 18, Demirci’ye 75 km. uzaklıktadır. Sidas harabelerini ilk defa İngiliz Arkeolog Hamilton bulmuş, 1832 yılında bu tarih hazinesini tüm dünyaya Texier duyurmuştur. Sidas şehri tepelerden inen erezyon nedeniyle dolmuş, günümüzde çok az kısmı toprak üzerinde kalmıştır.
AYA-ANE ÇEŞMESİ
Halk arasında hala aynı adla bilinmektedir. Sevinçler mezarlığını 1 km. geçince taş yalaklı, tipik bir Bizans çeşmesi olarak orijinal kemerli büyük taşlardan yapılı olduğu gibi durmaktadır.
ESKİ HAMAM
Çomaklılar bayırında Romalılardan kalma olan büyük hamam (Gimnazyum)’ın kısmen ayakta duran kalıntıları, kırmızı klasik tuğlalardan yapılmıştır. Kalıntılarından zamanının modern bir hamamı olduğu anlaşılmaktadır.
DEMİRCİ TANITIM VİDEOSU: http://www.youtube.com/watch?v=GszuTkdmPHE
